Yargı Teşkilatı ve Usul Hukuku

Yargı teşkilatı ve usul hukuku, hukuk devletinin adalet mekanizmasını işleten temel altyapıdır. Bu alan, sadece mahkemelerin yapısını değil; hangi mahkemede, kim tarafından, hangi yargılama kurallarıyla ve ne şekilde karar verileceğini de belirler. Yargının bağımsızlığı, mahkemeye erişim hakkı, doğal hâkim güvencesi ve yargılama usullerinin adil olması gibi ilkeler, bu alanın omurgasını oluşturur.

Türkiye’de yargı teşkilatı; adli, idari ve anayasal yargı olmak üzere üç temel kola ayrılır. Her yargı kolunun ayrı bir görev alanı, yargı düzeni ve temyiz yapısı mevcuttur. Usul hukuku ise bu yargı kolları içinde işleyecek dava süreçlerinin “nasıl” yürüyeceğini sistematize eder. Hukuk yargılamasında farklı, ceza yargılamasında farklı; idari veya anayasal yargıda ise bambaşka kurallar geçerlidir.

Yargı yalnızca karar verme değil; aynı zamanda hak arama özgürlüğünün ve hukuki güvenliğin teminatıdır. Yargının doğru kurulmamış olması veya yargılama süreçlerinin ihlallerle yürümesi, bireyin devlete olan güvenini doğrudan zedeler. Bu nedenle yargı teşkilatı ve usul hukuku, yalnızca teknik bir alan değil, aynı zamanda anayasal ve insan hakları boyutu güçlü bir hukuk disiplinidir.

🏛️ Yargı teşkilatının temel yapısı

• 🔹 Adli yargı: Ceza ve hukuk mahkemelerini kapsar. İlk derece, bölge adliye (istinaf), Yargıtay sistemiyle işler.

• 🔹 İdari yargı: İdari işlem ve eylemlere karşı açılan davalara bakar. Danıştay temyiz merciidir.

• 🔹 Anayasa yargısı: Anayasa Mahkemesi, norm denetimi ve bireysel başvuru gibi görevler yürütür.

⚖️ Usul hukukunun temel ilkeleri

• 🔸 Doğal hâkim güvencesi: Kimsenin sonradan kurulmuş bir mahkemede yargılanmaması esastır.

• 🔸 Hak arama özgürlüğü: Herkes mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.

• 🔸 Adil yargılanma hakkı: Tarafsız ve bağımsız bir yargılama süreci güvence altındadır.

• 🔸 Silahların eşitliği: Taraflar arasında usul dengesi gözetilir.

• 🔸 Aleniyet ve sözlülük: Mahkemelerin açık olması ve tarafların dinlenmesi temel ilkelerdendir.

🧩 Yargı süreçlerinde görevli kurumlar

• Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK)

• Adalet Bakanlığı

• Türkiye Adalet Akademisi

• Yüksek yargı organları: Yargıtay, Danıştay, Anayasa Mahkemesi

• Hakimler, savcılar, yazı işleri müdürlükleri, mahkeme kâtibi ve icra teşkilatları

🔍 Güncel tartışmalar ve reform ihtiyacı

• Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlık konusunda toplumsal güven kaybı

• Yüksek mahkemeler arasında içtihat farklılıkları

• HSK’nın yapısı ve yürütme ile ilişkisi

• Yargı mensuplarının özlük hakları ve mesleki güvence sorunları

• Yargılamaların makul sürede tamamlanamaması

📘 İlgili Mevzuat

• 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası – m. 9, 36–40, 138–160

• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)

• 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)

• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK)

• 6216 sayılı Anayasa Mahkemesi Kanunu

• 6085 sayılı Sayıştay Kanunu

• 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu