Uluslararası Deniz Kirliliğinin Önlenmesi

Uluslararası deniz kirliliği, modern çağın en ciddi çevresel sorunlarından biri olarak, hem ekosistemlerin korunmasını hem de devletlerarası iş birliğini zorunlu hale getirmiştir. Özellikle deniz taşımacılığı, petrol taşımaları, endüstriyel atıklar ve kıyı şehirlerinden kaynaklanan atıklar, denizlerin sürdürülebilirliği açısından büyük tehdit oluşturmaktadır. Bu bağlamda deniz kirliliği yalnızca çevresel bir mesele değil, aynı zamanda uluslararası kamu hukukunun ve çevre hukukunun ortak düzenleme alanıdır.

Uluslararası deniz kirliliğinin önlenmesine yönelik çabalar, çok taraflı sözleşmeler, bölgesel iş birlikleri ve ulusal uygulamaların koordinasyonuyla yürütülür. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS), MARPOL Sözleşmesi, OPRC ve bölgesel anlaşmalar (Barselona, Karadeniz Sözleşmeleri gibi) deniz çevresinin korunmasına dair temel çerçeveyi oluşturur.

Günümüzde gemi kaynaklı atıkların önlenmesi, petrol sızıntılarının kontrolü, plastik ve mikroplastik kirliliğinin azaltılması gibi başlıklar ön plandadır. Bunun yanı sıra kıyı devletlerinin yetki alanları, açık denizlerdeki düzenlemeler ve uluslararası sorumluluk sistemleri de önem kazanmaktadır.

Uluslararası deniz kirliliğini önlemeye yönelik hukukî sistem, yalnızca çevreyi korumayı değil; aynı zamanda deniz kaynaklarının hakkaniyetli kullanımını, kıyı devletlerinin egemenlik haklarını ve küresel çevre adaletini gözetmeyi amaçlar.

⚖️ Temel İlkeler

• Deniz çevresinin korunması tüm devletlerin ortak yükümlülüğüdür

• Kirleten öder ilkesi çevre hukukunun temel prensibidir

• Devletler, kendi egemenlik alanlarında bile çevreyi koruma yükümlülüğüne sahiptir

• Açık denizlerde kirliliğe karşı iş birliği zorunludur

• Gemi işletmecileri ve bayrak devletleri sorumluluk taşır

• Önleme, ihtiyat ve sürdürülebilirlik ilkeleri esastır

📚 Temel Konular ve Uygulamalar

1. Deniz çevresinin uluslararası hukukta korunma rejimi

2. MARPOL 73/78 Sözleşmesi ve ek protokoller

3. OPRC – Petrol Kirliliği Hazırlık ve Müdahale Sözleşmesi

4. UNCLOS çerçevesinde devletlerin deniz çevresi yükümlülükleri

5. Bölgesel anlaşmalar (Barselona, Bükreş, Tahran Protokolleri)

6. Gemi atıkları, petrol sızıntıları, tanker kazaları ve sorumluluk hukuku

7. Bayrak devleti, liman devleti ve kıyı devleti sorumlulukları

8. Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) zorunluluğu

9. AİHM ve uluslararası mahkemelerin deniz çevresi kararları

🔍 Güncel Sorunlar ve Tartışmalar

• Mikroplastik kirliliği: Özellikle açık denizlerde artan görünmez tehlike

• Savaşlar ve sabotajlar sonucu deniz kirliliği: (ör. Kuzey Akım sızıntısı)

• Gemi söküm faaliyetlerinin çevresel etkisi

• Arktik bölgelerde artan ulaşım ve çevresel tehditler

• Uluslararası hukukta açık denizlerde denetim eksikliği

• Sorumluluğun paylaşımı: Bayrak devleti ve kirlilik yapan devlet tartışmaları

• Türkiye'nin taraf olduğu sözleşmelere uyum düzeyi

• Deniz yetki alanı çatışmalarının çevresel iş birliğini zorlaştırması

📘 Temel Kaynaklar ve Metinler

• Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS, 1982)

• MARPOL 73/78 (Gemi kaynaklı kirliliğe karşı sözleşme)

• OPRC 1990 – Petrol Kirliliği Acil Müdahale Sözleşmesi

• Barselona Sözleşmesi (Akdeniz'in Korunması)

• Bükreş Sözleşmesi (Karadeniz'in Korunması)

• Türkiye Çevre Kanunu ve Denizleri Koruma Yönetmelikleri

• IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü) kılavuzları

• AİHM ve ICJ kararlarında çevre koruma ilkeleri