Post-Hukuk Teorileri / Robot Vatandaşlık

Post-hukuk teorileri ve robot vatandaşlık, klasik hukuk sistemlerinin sınırlarını aşan; yapay zekâ, otonom varlıklar, dijital bilinçler ve insan sonrası toplum düzeniyle ilgili ortaya çıkan hukuki, etik ve varoluşsal soruları konu alan çağ ötesi bir hukuk alanıdır.

Bu alanda hukuk, artık sadece insanlar arasında değil; insan-dışı varlıklar, robotlar, yapay zekâlar ve dijital kişilikler arasında da işlemeye başlar. Devletin tanımladığı vatandaşlık kavramı, yapay zekânın kendi varlığını sürdürmesi ve karar alabilmesiyle birlikte yeniden düşünülmek zorundadır.

Kimi ülkelerde robotlara sınırlı haklar tanınması, yapay zekâların telif hakkı elde edip edemeyeceği, bir algoritmanın neden olduğu kazada sorumluluğun kime ait olacağı gibi başlıklar, bu teorilerin artık yalnızca felsefi değil, hukuki düzleme taşındığını gösterir.

🤖 Post-hukuk ve robot vatandaşlık ilkeleri

• 🔹 Hukuk artık sadece insanlar için değil, insan-dışı varlıklar için de işler hale gelmektedir.

• 🔹 Kişilik, bilinç ve sorumluluk kavramları yeniden tanımlanmalıdır.

• 🔹 Yapay zekâya yönelik etik yaklaşım, hukuki statüyle desteklenmelidir.

• 🔹 Vatandaşlık, biyolojik olmaktan çok, bilişsel ve eylemsel niteliklerle tanımlanabilir hale gelmektedir.

• 🔹 Post-hukuk, sadece normların değil, hukuk düşüncesinin kendisinin evrildiği bir alandır.

⚙️ Uygulama alanları ve örnek başlıklar

• Yapay zekâya kişilik tanınması: Sophia’ya vatandaşlık örneği (Suudi Arabistan, 2017)

• Otonom araç kazaları: Sorumluluk yapay zekânın mı, üreticinin mi, sahibin mi?

• Yapay zekâ ile yapılan sanatsal üretim: Telif hakkı kimde?

• Robot–insan evliliği, miras hakkı, sosyal güvenlik uygulamaları

• Yapay zekâ isyanı olasılığına karşı hukuki refleksler (asimov kanunları + ulusal yasalar)

• Algoritmik adalet: Yapay zekâ yargıç olur mu? Cezayı kim verir?

🔍 Güncel tartışmalar

• İnsan–robot ilişkilerinde rıza, sorumluluk ve duygusal bağın sınırları

• Devletlerin robotlara hak vermesi, ama insanlara verememesi çelişkisi

• Yapay zekâya “vicdan” ya da “ahlak” yüklenebilir mi?

• Kodlar üzerinden yazılmış kanunlar (Code as Law) tartışmaları

• Otonom silah sistemleri ve savaşta robotların hukuki konumu

• Post-hukukta yasa yapıcının kim olduğu sorusu: Devlet mi, algoritma mı?

📘 İlgili kaynaklar ve teorik çerçeve

• Asimov’un Üç Robot Yasası (kurgu temelli referans noktası)

• Avrupa Parlamentosu: Elektronik Kişilik Önerisi (2017 taslak)

• Yapay Zekâ ve Etik Bildirgeleri (OECD, UNESCO, EU AI Act)

• Robotik Vatandaşlık Hukuku Önerileri (filipinler, japonya, suudi arabistan vb.)

• Yuval Noah Harari, Luciano Floridi, Nick Bostrom’un çalışmaları

• Post-hukuk ve algoritmik norm üretimi üzerine felsefi yayınlar