İklim Hukuku

İklim hukuku, küresel ısınma ve iklim değişikliğinin yarattığı krizlere karşı devletlerin, şirketlerin ve bireylerin yükümlülüklerini düzenleyen çok boyutlu ve hızla gelişen bir hukuk alanıdır. Bu alan; çevre hukukunun bir uzantısı olarak doğmuş, zamanla kendine özgü ilkeleri, kurumları ve uluslararası düzenlemeleriyle bağımsız bir disiplin haline gelmiştir.

İklim değişikliği yalnızca çevresel değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve siyasal bir meseledir. Kuraklık, seller, orman yangınları, deniz seviyesinin yükselmesi, iklim göçleri gibi etkiler; hem insan haklarını hem de ekosistemleri tehdit eder hale gelmiştir. Bu nedenle iklim hukuku, sadece doğayı değil, aynı zamanda adalet, kuşaklar arası sorumluluk ve hak temelli yaklaşımları da içerir.

İklim hukuku, ulusal düzenlemeler kadar uluslararası anlaşmalara da dayanır. Türkiye'nin de taraf olduğu Paris İklim Anlaşması, sera gazı salınımlarının azaltılması ve küresel sıcaklık artışının 1.5°C ile sınırlandırılmasını hedefler. Ancak bu hedeflerin hayata geçirilebilmesi için sadece politik niyet değil, etkin ve bağlayıcı hukukî araçlara ihtiyaç vardır.

🌍 İklim hukukunun temel ilkeleri

• 🔹 Ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar: Her ülkenin tarihi yükü ve kapasitesi dikkate alınarak yükümlülükler belirlenir.

• 🔹 İklim adaleti: Zengin ülkelerin daha fazla yük üstlenmesi ve yoksul ülkelerin desteklenmesi ilkesi.

• 🔹 Kuşaklar arası adalet: Bugünkü kararların gelecek nesiller üzerindeki etkisi gözetilmelidir.

• 🔹 Kayıp ve zarar tazmini: İklim krizinden zarar gören ülkelerin desteklenmesi için mekanizmalar geliştirilmelidir.

• 🔹 Uyum ve azaltım: Hem mevcut etkilere uyum sağlama hem de yeni zararları önleme yükümlülüğü.

☀️ İklim değişikliğine yol açan başlıca unsurlar

• Fosil yakıt kullanımı (petrol, kömür, doğalgaz)

• Ormansızlaşma ve tarım alanlarının tahribi

• Endüstriyel üretim ve ulaşım sektörü

• Atık yönetimi eksiklikleri

• Kontrollü olmayan kentleşme ve betonlaşma

📊 Uluslararası hukuk mekanizmaları

• 1992 Rio Zirvesi – İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC)

• 1997 Kyoto Protokolü

• 2015 Paris Anlaşması

• COP Konferansları (Taraflar Konferansı)

• IPCC Raporları – Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli

• Loss and Damage Fund (2022 Mısır - COP27 Kararı)

🔍 Türkiye bağlamında iklim hukuku

• Paris Anlaşması'na 2021'de taraf olundu, 2053 net sıfır emisyon hedefi açıklandı.

• Henüz iklim kanunu çıkarılmamıştır. Mevcut düzenlemeler dağınıktır.

• Enerji, tarım, ulaşım ve şehirleşme politikaları hâlâ fosil temelli çalışmaktadır.

• Yerel yönetimlerin iklim değişikliğiyle mücadele kapasitesi sınırlıdır.

• Sivil toplumun etkisi artsa da bağlayıcı karar mekanizmalarına erişim yetersizdir.

📘 İlgili Mevzuat

• Paris İklim Anlaşması

• Çevre Kanunu (2872 sayılı) – Sera gazı salınımları ve çevre planlaması

• İklim Kanunu Taslağı (henüz yürürlüğe girmedi)

• Belediye Kanunu ve Büyükşehir Kanunu – Yerel düzeyde iklim politikaları

• Orman Kanunu, Su Kanunu, Enerji Kanunları – İklimle bağlantılı düzenlemeler

• AB Yeşil Mutabakatı (Green Deal) – Türkiye’yi dolaylı etkileyen dönüşüm mekanizması