Hukuk Muhakemeleri Hukuku

Hukuk muhakemeleri hukuku, özel hukuk uyuşmazlıklarının devlet yargı sistemi içinde, belirli usul kurallarına uygun biçimde çözülmesini düzenleyen bir hukuk dalıdır.

Bir davanın açılmasından kararın kesinleşmesine kadar geçen tüm süreç bu hukuk dalının kapsamındadır.

Amaç, adil, hızlı ve düzenli bir yargılama sisteminin kurulmasını sağlamaktır.

⚖️ HMK’nın Kapsamı ve Yapısı

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), altı temel kitaptan oluşur:

1. Birinci Kitap – Genel Hükümler
   (Yargılamanın temel ilkeleri, taraflar, süreler, yargı çevresi)

2. İkinci Kitap – Dava
   (Davanın açılması, cevap dilekçesi, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargılama)

3. Üçüncü Kitap – Özel Yargılama Usulleri
   (Basit yargılama usulü, seri muhakeme, delil tespiti, ihtiyati tedbir)

4. Dördüncü Kitap – Geçici Hukuki Korumalar
   (İhtiyati haciz, ihtiyati tedbir)

5. Beşinci Kitap – Kanun Yolları
   (İstinaf, temyiz, yargılamanın yenilenmesi)

6. Altıncı Kitap – Çeşitli ve Son Hükümler

🧾 Davanın Tarafları ve Dava Süreci

Dava, bir kişinin (davacının), mahkemeden hukuki bir talepte bulunmasıdır.
Davalı, bu talebe karşı savunmada bulunur. HMK, davanın aşamalarını ayrıntılı biçimde düzenler:

1. Dava dilekçesi

2. Cevap dilekçesi

3. Ön inceleme

4. Tahkikat (delil sunumu ve değerlendirme)

5. Sözlü yargılama

6. Karar ve gerekçesi

⏳ Süreler ve Usulî İşlemler

Usul hukukunda süreler, hak kaybı doğurabilecek şekilde önemlidir.
Her işlemin belirli bir süresi vardır ve bu süreler genellikle kesindir.

• Cevap süresi: 2 hafta

• İstinaf süresi: 2 hafta

• Temyiz süresi: 2 hafta

• Kararın tebliği ile başlar

Islah, dilekçe değişikliği, müdahale, feragat, kabul gibi usule ilişkin işlemler HMK içinde özel başlıklardır.

🧾 Deliller ve İspat Yükü

HMK’da ispat yükü genel olarak iddiada bulunan tarafa aittir.
Deliller yalnızca süresi içinde sunulabilir.

Başlıca delil türleri:

• Tanık

• Yazılı belge

• Bilirkişi

• Keşif

• Yemin

• Taraf beyanı

Delillerin değerlendirilmesi hâkimin takdir yetkisine bağlıdır.

⚖️ Geçici Hukuki Korumalar

Dava açılmadan veya dava süresince taraflardan biri zarar görebilir. Bu gibi durumlarda HMK koruyucu önlemler sunar:

• İhtiyati Tedbir: Telafisi zor zararlar için

• İhtiyati Haciz: Alacaklının mal kaçırmaya karşı korunması

🔁 Kanun Yolları

Yerel mahkeme kararlarının denetimi şu yollarla mümkündür:

• İstinaf: Bölge Adliye Mahkemesi

• Temyiz: Yargıtay

• Yargılamanın Yenilenmesi: Yeni delil veya ağır usul hatası varsa

⚖️ Temel Yargılama İlkeleri

HMK, yargılamada adaletin sağlanması için şu ilkeleri benimser:

• Tarafların eşitliği

• Hukuki dinlenilme hakkı

• Aleniyet (açıklık)

• Tarafsızlık ve bağımsızlık

• Makul sürede yargılama

• Usule uygunluk

📚 Pratik Örnekler

• Kira anlaşmazlığında tahliye davası

• Trafik kazası sonucu maddi tazminat talebi

• Sözleşmeye aykırılık nedeniyle alacak davası

• Miras paylaşımı davası

📘 İlgili Mevzuat

• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu

• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (bağlantılı hükümler)

• Anayasa (madde 36 – Hak arama özgürlüğü)

• AİHS madde 6 (Adil yargılanma hakkı)