Biyoetik Hukuku

Biyoetik hukuku, tıbbın ve biyoteknolojinin sınırlarında ortaya çıkan etik ikilemleri hukuki çerçevede düzenleyen; insan onuru, yaşam hakkı, özgürlük, özerklik, adalet ve sorumluluk ilkeleriyle yoğrulmuş disiplinler arası bir hukuk alanıdır.

Genetik mühendisliği, klonlama, kök hücre tedavileri, yaşam destek ünitelerinin sonlandırılması, organ ve doku nakli, biyobankacılık, yapay döllenme, insan genom projesi gibi alanlarda gelişen bilimsel imkânlar; hukuk karşısında yeni sorular doğurmuştur. Biyoetik hukuku bu yeni sorulara etik temelli bir hukuk diliyle cevap arar.

Bu alan, klasik hukuk yaklaşımlarının ötesine geçer: Bireyin özerkliği ile kamusal denetim arasındaki denge, bilimsel ilerleme ile insan onuru arasındaki sınır, yaşamı uzatmanın anlamı gibi sorular biyoetik hukukunun merkezindedir.

🧬 Biyoetik hukukunun temel ilkeleri

• 🔹 İnsan onuruna saygı

• 🔹 Bireyin özerkliği ve bilgilendirilmiş onam

• 🔹 Zarar vermeme ilkesi (non-maleficence)

• 🔹 Adalet ve eşitlik (özellikle erişim ve dağıtımda)

• 🔹 Toplumsal sorumluluk ve gelecek kuşaklara karşı etik borç

🧠 Uygulama alanları ve hukuki sınırlar

• Genetik müdahaleler: CRISPR, gen silme, hastalık taşıyıcılığı taramaları

• Klonlama: Üreme amaçlı klonlama – terapötik klonlama ayrımı

• Kök hücre araştırmaları: Embriyo kullanımı, etik komite denetimi

• Biyobankalar: Genetik materyalin saklanması, kimliklendirme riski

• Yaşamın sonu kararları: Ötanazi, pasif ötenazi, ileri tıbbi direktifler

• Yapay zeka ve robot teknolojileri: Tanı ve tedavi süreçlerinde etik sınırlar

🔍 Tartışmalı meseleler

• Genetik üstünlük arayışı etik midir?

• Hayatın ne zaman başladığı ve ne zaman bittiği hukuken nasıl tanımlanmalı?

• Ötanazi hakkı: Yaşam mı kutsal, özerklik mi üstün?

• Bedenin parçalarının mülkiyeti mümkün müdür?

• Genetik verilerin ticari kullanımı ne ölçüde denetlenmeli?

• Biyoetik kararlar sadece tıpçılara mı, topluma mı aittir?

📘 İlgili Mevzuat

• İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi (Oviedo Sözleşmesi)

• 2238 sayılı Organ ve Doku Nakli Kanunu

• 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu

• Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (6698)

• Türkiye Biyoetik Derneği yayınları ve Ulusal Biyoetik Komitesi kararları

• UNESCO Biyoetik Evrensel Bildirgesi

• Avrupa Konseyi Biyoetik Protokolleri